Son yıllarda artan dikey mimari yani daha yüksek binaların yapılması ile beraber asansör kullanımı artmış ve asansörlerde iş güvenliği konusu çok daha önemli hale gelmiştir.
Asansörler ağırlıklı olarak yapım ve bakımı sırasında iş kazalarına neden olan ekipmanlardır. Normal kullanım sırasında da riskler bulunsa da diğer aşamalara göre daha düşük seviyelerdedir.
Asansörlerde iş güvenliği riskleri ve alınması gereken önlemler dört farklı bölümde incelenebilir. Bunlar;
- Yapım Aşaması
- Montaj Aşaması
- Bakım ve Muayene İşlemleri
- Günlük Kullanım
Yapım Aşamasında Asansör Riskleri
Asansör sistemler, asansör kuyusu adı verilen bölümler içine monte edilir. Asansör kuyuları, binanın en üst seviyesinden tabanına kadar devam eden kesintisiz boşluklardır.
Asansör kuyularında en önemli tehlikeler yüksekte çalışma ve malzeme düşmesi gibi tehlikelerdir. Bu tehlikeler, ölüm riski taşıyan durumlardır ve mutlaka gerekli önlemlerin alınması gerekir.
Yüksekten düşme riskine karşı alınması gereken en önemli önlemler;
- Korkuluk
- Kişisel Koruyucu Donanım
- Ağ Sistemi
Korkuluk
Asansör kuyularının en üst noktasında ve kat aralarında yapılacak koruluklar en az 100 cm yüksekliğinde ve 100 kg’lık yüke dayanıklı olmalıdır. Ayrıca korkulukların üst ve zemin arasında orta korkuluk bulunmalıdır. Zeminden ise 15 cm yüksekliğinde tekmelik olmalıdır.
Kişisel Koruyucu Donanım
Yüksekte çalışma yaparken en büyük risk yüksekten düşmektir. Bunun için mutlaka düşme önleyici sistemler kurulmalıdır. Bu sistem paraşüt tip emniyet kemeri, darbe emici ipler ve emniyet halatlarıdır. Sağlam ankraj noktalarına bağlanan emniyet halatları, çalışanları düşme riskine karşı koruyacaktır.
Bir diğer kişisel koruyucu donanım da mutlaka olmalıdır. Malzeme düşmesi gibi risklere karşı baret koruma sağlar.
Ağ Sistemleri
Ağ sistemleri, korkuluk ve düşme önleyici sistemlere ek olarak yapılması gereken bir koruma sistemidir. Ayrıca kuyu dibinde çalışan kişilerin üstüne malzeme düşmesi riskine karşı da koruma sağlar.
Birkaç kat ara ile koruma ağı yapılmalıdır.
Montaj Aşamasında Asansör Riskleri
Asansör montajı sırasında yüksekte çalışma, merdivenlere veya iskelelere çıkma, elektrik bağlantıları, vinç vb. ekipmanlar ve el aleti kullanımı gibi çok sayıda farklı iş yapılmaktadır. Bu işlerin her biri farklı tehlikeler barındırır.
Asansör montajı sırasında özellikle düşmeye bağlı yaralanma ve ölüm olayları en sık görülen durumlardır. Ayrıca elektrik çarpması, nesnelerin çarpması gibi ağır yaralanmalı veya ölümlü kazalar da meydana gelmektedir.
Asansör montajı sırasında alınması gereken önlemler;
Korkuluk
Asansör kuyuları için korkuluk yapılması gerektiğini yukarıda belirtmiştik. Asansör montajı sırasında sadece kuyu korkulukları değil asansör kabini üstü korkulukları da çok önemlidir. Montaj sırasında mekanikerler genellikle kabin üzerinde çalışırlar. Kabin üzerinden düşmeyi önlemek amacıyla kabin üstü korkuluklar olmalıdır.
Kişisel Koruyucu Donanım
Asansör montajı sırasında kişisel koruyucu donanımlar büyük önem taşır. Yüksekten düşme, malzeme düşmesi, elektrik riskleri ve ayak koruma için kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.
Yapısal ve Mekanik Önlemler
Asansör kuyu dipleri genelde su biriken alanlardır. Bu nedenle kuyu dipleri su geçirmez olması gerekir. Ancak elektrik kaçağı riski nedeniyle varsa kuyu içindeki su tahliye edilmiş olmalıdır.
Asansör kuyusu yeterince havalandırılmalıdır. Kuyu içindeki çalışmalarda mutlaka en az 2 kişi bulunmalı ve refakatçilik yapılmalıdır.
Asansör kuyusu sadece asansör için tahsis edilmiş olmalı, asansör ile ilgili olmayan malzemeler bulunmamalıdır.
Asansör kuyusu aydınlatmasının standartlara uygun olarak yapılmış olması gerekir.
Asansör montaj işinde kullanılan ekipmanlar ve el aletleri kullanıma uygun olmalıdır. Dar alanlarda ve uygun olmayan pozisyonlarda çalışmak da uzun süreli yaralanmalara ve bel rahatsızlıklarına yol açabilmektedir. Bu nedenle kaldırma ekipmanları kullanılmalıdır.
Bakım ve Muayene İşlemleri
Asansörlerin ayda 1 defa düzenli olarak bakım yapılması ve yılda 1 defa muayene edilmesi gereklidir.
Bakım ve periyodik muayene işlemleri “Asansör Bakım ve İşletme Yönetmeliği” ile “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” doğrultusunda yapılmalıdır.
Buna göre bakım veya muayene işleri mutlaka yetkili personel tarafından yapılmalıdır. Bakım ve muayene öncesinde asansör kontrol edilmeli, eksik ekipmanlar tespit edilmelidir.
Bakım ve muayene sırasında mutlaka iş eldiveni, iş ayakkabısı ve baret kullanılmalıdır.
Asansör bakım ve muayene sırasında asansör kullanımı yapılmamalıdır.
Asansörün fren bloğu, boru kırılma valfi, hız regülatörü gibi güvenlik ekipmanları olmaması halinde bakım ve muayene işlemleri yapılmamalıdır.
Asansörün motor bölümü ve kabin üstündeki hareketli parçalarından uzak durulmalıdır. Elektrik risklerine karşı da mutlaka yalıtkan iş eldiveni kullanılmalıdır.
Günlük Kullanım Sırasında Asansör Riskleri
Düzenli ve yetkili kişiler tarafından bakım yapılan asansörler kullanıcı açısından güvenli ekipmanlar arasındadır. Ancak eski, düzenli bakım yapılmayan ve eksiklikleri giderilmeyen asansörlerde bazı riskler mevcuttur.
Asansörlerin kullanıcı açısından en önemli riskler arasında elektrik kaçakları veya elektrikli parçalara temas etmek gelir. Asansör butonları ve asansör içindeki bazı kapaklar mutlaka kapalı ve yalıtımlı olmalıdır.
Ayrıca asansör içindeki arızalı aydınlatmalar da riskli bölümler arasındadır.
Otomatik kapısı olan asansörlerde kapı sensörlerinin bozuk olması nedeniyle kapıya sıkışmalar yaşanabilir.
Eski tip asansörlerin çoğunda dış kapı içinde kabin kapısı da olmalıdır. Bu kapı olmaması veya kapanmaması halinde asansör hareket halindeyken kat arasına el, kol veya kıyafet sıkışıp ölümcül kazalara neden olabilir.