Risk kontrol adımları veya risk kontrol hiyerarşisi, tehlike ve riskleri kontrol altında tutup ortadan kaldırmak amacıyla kullanılan yöntemlerin sıralamasıdır.
Risk değerlendirmesi yaparken alınacak önlemleri belirlemek için risk kontrol adımları düşünülmelidir.
Bu sıralama tam olarak nedir ve hangi adımları içerir ? Bu soruyu cevaplamak için adımları ve içindeki her öğeyi gözden geçireceğiz.
Risk Kontrol Hiyerarşisi Nedir ?
Risk kontrol hiyerarşisi, risklerin azaltılması için tehlikelerin kontrol edilebileceği yolları sıralayarak çalışma ortamında sağlık ve güvenlik şartlarının sağlanmasını amaçlayan bir tekniktir.
Risk kontrol hiyerarşisi 6 adımda incelenebilir. Bunlar;
- Ortadan Kaldırma
- Yerine Koyma
- Ayırma
- Mühendislik Yöntemleri
- İdari Kontroller
- Kişisel Koruyucu Donanım
Riski Ortadan Kaldırma
Bir riski kontrol etmenin en iyi yolu onu ortadan kaldırmaktır. Risk oluşturan ekipman veya çalışma yöntemi ortadan kaldırılırsa söz konusu risk de ortadan kalkar.
Ancak riski ortadan kaldırma adımı her zaman uygulanabilir değildir. Özellikle yapılan asıl işle ilgili bir makine veya yöntemi ortadan kaldırmak mümkün olmayacaktır.
Risk oluşturan tehlike kaynağını ortadan kaldırmak mümkün değilse yerine koyma adımı uygulanmalıdır.
Yerine Koyma
İkame yani yerine koyma yöntemi riskleri kontrol etmek için en etkili ikinci yöntemdir. Ortadan kaldırma adımına benzer ancak riski bir bütün olarak ortadan kaldırmak yerine, daha az riski bir başkasıyla değiştirmeyi içerir.
Örneğin ısıtma amacıyla işyerinin ortasında ateş yakmak yerine elektrikli ısıtıcı kullanmak bir ikame yöntemidir. Benzer şekilde sık kullanılan bir kimyasal malzeme yerine daha az riskli farklı bir kimyasal malzeme kullanmak etkili bir yerine koyma yöntemidir.
Tehlikeyi Risk Altındaki Kişiden Ayırma
İzolasyon yani ayırma adımı, tehlike kaynağının risk altındaki kişilerden ayrılmasını içerir. Ayrıma işlemi tehlikeyi çevreleme yoluyla sağlanabilir. Bu yöntemler, temel olarak, tehlikeyi “içeri” ve işçiyi “dışarı” (veya tersi) tutmayı amaçlar. İzolasyonun bir örneği, çalışanları yüksek gürültü risklerinden korumak için ekipmanın etrafına ses azaltıcı bir mahfaza oluşturmak olabilir.
Mühendislik Yöntemleri
Eğer bir tehlike ortadan kaldırılamaz, izole edilemez veya değiştirilemezse, bir sonraki en iyi yaklaşım mühendislik kontrollerini kullanmaktır. Mühendislik kontrolleri, bir riskin en aza indirilmesi için bir ekipmanın veya işlemin tasarımında değişiklikler yaparak gerçekleştirilir. Her ne kadar mühendislik kontrolleri en pahalı çözüm olsa da, gelecekteki maliyetleri azaltma avantajını sağlar.
İki temel mühendislik kontrolü türü proses kontrolü ve havalandırmadır. Proses kontrolü, risk oluşturan yöntemlerin gözden geçirilerek risk oluşturmayan veya daha az riskli yöntemler kullanılması yöntemidir.
Havalandırma ise havadaki zararlı toz ve gazların ortamdan uzaklaştırılması ve temiz hava sağlanması yöntemidir.
İdari Kontroller
Mühendislik kontrollerinin de yeterli olmadığı durumlarda idari kontrol yöntemleri uygulanmalıdır. Ancak idari kontrol yöntemleri tehlikeleri ortadan kaldırmaz veya azaltmaz, bu nedenle hiyerarşideki diğer kontrol önlemleriyle karşılaştırıldığında daha az etkilidirler.
İdari kontroller, insanların çalışma şeklini değiştirmeyi ve eğitim ve öğretim yoluyla güvenli iş uygulamalarını teşvik etmeyi içerir. İdari kontroller, çalışanların işletme prosedürlerinde eğitilmesi, iyi temizlik uygulamaları, yangın veya çalışanların yaralanması gibi durumlarda acil müdahale ve tehlikeli maddelerle temas ettikten sonra ellerin yıkanması gibi kişisel hijyen uygulamalarını içerebilir.
Kişisel Koruyucu Donanım
Kişisel koruyucu donanım kullanımı (KKD) donanımın kendisinin zarar görme potansiyeli yüksek olduğu için tehlikeleri kontrol etmenin en az etkili yöntemidir. Riskleri ortadan kaldırmayı planlarken en son düşünülmesi gereken adım çalışanlara kişisel koruyucu donanım vermek olmalıdır.
Ayrıca kişisel koruyucu ekipmanlar yetersizse çalışanlar için koruma sağlamayacak, çalışana ek bir fiziksel yük getirebilecek ve sık sık rahatsız edici olacaktır. Bu nedenle, kişisel koruyucu donanımlar yalnızca hiyerarşideki diğer kontrol önlemleriyle birlikte veya tehlikeyi kontrol etmenin daha etkili bir yolu yoksa kullanılmalıdır.